ساختمانهایی چون تخت جمشید، اهرام ثلاثه مصر، کالاسیوم روم از جمله چنین آثاری محسوب می شوند. شهرها، مذاهب و فرهنگها از طریق همین یادواره ها خود را میشناسانند. همان گونه که از نام بر میآید این گونه از معماری شامل معماری گسترهای از جهان میشود که ما با عنوان جهان اسلام میشناسیم. معماری این کشورها تحت تأثیر ایدئولوژی اسلام در طول زمانی مشخص قرار گرفته و به همین خاطر دارای برخی ویژگیهای مشترک شدند. اسلام هیچگونه دستوری درخصوص شیوه ساخت بناها نداده و بناهایی که بنا به ضرورت برای تجمع افراد زیاد بشکل خاص ساخته و به مرور با اشکال جذاب تزیین شده اند ربطی به اسلام ندارد.
در دوره حکومت سلجوقیان و در دوره ای پیش از آغاز قرن ششم، تولید کاشی توسعه خیره کننده ای یافت. تعداد بسیار زیادی از گونه های مختلف کاشی – چه از نظر شکل و چه از نظر فن ساخت – در این شهر تولید می شد. اشکالی همچون ستاره های هشت گوش و شش گوش، چلیپا، شش ضلعی، برای شکیل کردن ازاره های درون ساختمانها با یکدیگر ترکیب می شدند. در این دوران، از سه فن لعاب تک رنگ، رنگ آمیزی مینایی روی لعاب، رنگ آمیزی زرین فام روی لعاب، استفاده می شد. محرابهای گچبری شده با نقوش برجسته، استفاده از سفالهای لعابدار، کاشی، آجرکاری، زمینه ای ساده از سنگ مرمر، … از شیوه های مختلف در تزیین محراب محسوب می شود.
آثار هندسه در معماری اسلامی (geometry in iraian islamic world) از طرف گروه 808
معادل انگلیسی معماری اسلامی | معماری نواز
استفاده از کاشی به دوران سلوجقیان بر میگردد که بعد ها در دوران تیموریان و صفویان به اوج زیبائی خود رسید.استفاده از کاشی ها برای تزئین مناره ها ، محراب ، گنبد لیست تاسیسات ساختمانی و … با طرح و شکل متنوع و رنگ های متعدد به وفور یافت می شود. مناره سازه های بلند استوانه ای ، چند ضلعی یا مخروطی شکل هستند که در بناهای مذهبی و مساجد استفاده می شدند.مناره از سه قسمت پایه ، بدنه یا ساقه ، تاج یا کلاهک مناره و از پلاکان و نور گیر تشکیل شده اند. معماران، استادکاران، بنایان و دیگر گروههای وابسته به علم معماری، با آگاهی کامل از فن معماری و با ابتکار و ابداعات خاص خود و رعایت کامل اصول هندسه و مهارتهای سنتی و همچنین الهام از عقاید دینی فضای معماری ایران را شکوهی جاودانه بخشیدند. طبق مدارک تاریخی بازار در بسیاری از شهرهای قبل از اسلام یکی از عناصر مهم شهری بودهاست. عنصر معماری مقرنس در شمال شرقی ایران و مغرب در اواسط قرن ۱۰ میلادی توسعه داده شد. این تزئین از تقسیم هندسی سازه طاق به اجزای مینیاتوری، تشکیل یافته از تقسیمات زیرسازهای طاقهای نوک تیز، ساخته میشود.
- دیگر از مواردی که در ساخت و ساز معماری اسلامی بدان توجه میکردند، استفاده از علم ایستایی بنا یا نیارش است.
- در قدیم ملات ماسه و آهک بیشتر به کار میرفت و قرنها باقی میماند.
- یک پل سنگی تکیه داده شده روی هفت قوس از طریق خندق (اکنون خشک شده) به دو دروازه برجسته – دروازه مارها و دروازه شیرها منتهی می شود.
- قدیمیترین نمونه به جای مانده، منبع ذخیره آب معبد چغازنبیل در خوزستان از دوره هخامنشی است.
همچنین مسجد کبود تبریز پله هایی در شش قسمت دارد که دو دستگاه پله به نمای اصلی متصل است و چهار دستگاه در گوشه های گنبد خانه یا شبستان قرار دارد که به طبقه دوم متصل می شود. تاریخچهی این مسجد به قرن ۸ام میلادی باز میگردد اما در حال حاظر قدیمیترین المان باقیمانده از این پروژه معماری اسلامی، دو گنبد است که در سلسلهی سلجوقیان، که در قرن ۱۱ام بر قسمتهایی از ایران حکومت میکردند، ساخته شده است. معماری اسلامی طیف وسیعی از مساجد، مقبره ها، کاخ ها و قلعه ها را در سراسر جهان در بر گرفته است، به خصوص در کشورهایی که توسط مسلمانان در قرن هفتم تسخیر شدند. این نوع معماری در بر گیرنده سبک های متنوع اسلامی است که از آن جمله اند مکتب سوریه، مکتب مغرب شامل تونس، الجزایر، مراکش و اسپانیا،مکتب ایرانی شامل ایران، عراق،آسیای میانه، افغانستان و بخشی از پاکستان، مکتب عثمانی شامل ترکیه و آناتولی، مکتب هند.
هنگامی که این مسجد توسط خلیفه عباسی، المتوکیل (سالهای حکومت ۸۴۶- ۸۶۱)، ساخته شد احتمالا نه تنها یکی از برترین های معماری اسلامی، بلکه با مساحتی نزدیک به ۴۲ هکتار بزرگترین مسجد دنیا بوده است. این مسجد از آجر پخته ساخته شده و داخل آن به شیشههای آبی مزین است. بیشتر سازهی مسجد در حملهی مغولها به رهبری هولاگو در سال ۱۲۵۸ از بین رفته است، اما یکی از جذابترین قسمتهای آن، یعنی مناره ۵۲ متری اش، باقی مانده است این مناره به شکل یک قیف ساخته شده که پلکانی چرخان تا بالای آن رفته است. این که چرا معماران تصمیم بر مخروطی ساختن این سازه گرفتهاند نامعلوم است اما برای بعضی مردم یادآور معماری آشوریها و بابلیهای باستانی است. قبه الصخره از گنبد چوبی طلا کاری شده ساخته شده که بر روی یک سازه ی هشت ضلعی سوار است.
کنفرانس پژوهش های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران